Linn kartlegg kvalar med å lytta til kvalsongen

Om lag så langt sør ein kan koma på denne kloden, ligg Sørishavet. Det er vilt, forblåst og kaldt – men slett ikkje ei øydemark. 

Her finn ein fisk, kvalar, selar, pingvinar og sjøfugl. Og i midten av det heile: Ein liten sak, som minner om ei litt skjør reke. 

Den vesle saken heiter Euphausia superba på pen forskarlatin, men går elles under aliaset antarktisk krill. Og trass den smålåtne toppvekta på 2 gram, så er krillen ei superstjerne sørpå. 

Økosystemet i Sørishavet blir kalla «krillsentrert» fordi den er alle sin favorittmiddag. Blir det for lite krill, blir det langt færre av alle dei som et krillen også. 

Det var ei gong... nokre kvalar som drog sørover for å gjera seg feite 

Også menneske vil ha krill, deriblant vi nordmenn. Noreg er den største nasjonen innanfor krillfisket i Sørishavet.

Det er ei årsak til at Havforskingsinstituttet (HI) brukar krefter på forsking og overvaking av økosystemet i havområdet. 

– Det er viktig å dokumentere at det er meir enn nok krill til at alle små og store i økosystemet får eta seg mette, før vi menneske forsyner oss av overskotet, seier HI-forskar Bjørn Krafft.

I kategorien «stor» i økosystemet, finn vi kvalen. Sørishavet er eit kvaleldorado.  

–  Vi veit at dei vaksne kvalane kosar seg med reproduksjon i tropiske farvatn, før dei så dreg til Arktis eller Antarktis. Då skal dei feita seg opp, når det er sommar i dei polare stroka. Bardekvalane som dreg sørover, et krill, forklarar HI-forskar Bjørn Krafft. 

–  Vår jobb blir då å finne ut kva type kvalar som kjem; art, kjønn og alder. Vi vil finne ut kor dei er i området og kor lenge dei blir, seier Bjørn. 

Les også: Hundre års historie i hvalenes rike

Sniklytta på kvalsongen – avdekka kven som var kor, og kor lenge 

Når ein står på eit skipsdekk i Sørishavet, ser ein stort sett berre snurten av kvalane. Ein blåst her, nokre vinkande halefinnar der.  

Det er ikkje alltid lett å kvantifisere dei som lever under vatn og helst ikkje bør opphalda seg på land. 

Her kjem Linn Åsvestad inn i biletet. Ho har ein fersk mastergrad i marinbiologi og er no prosjektmedarbeidar på HI. 

For i 2016 og 2017 blei det plassert ut lyttebøyer på havbotnen i Sørishavet. Desse dingsane har vore havforskarane sine øyrer i havet.

Dei har teke opp mange, mange timar med lyd, som forskarane så har fått kloa i, når dei henta bøyene inn igjen. 

Og dersom ein, som Linn, både er god på å lytte og ganske så tolmodig – så kan ein ved hjelp av desse opptaka avsløra mykje om korleis kvardagen til kvalen artar seg.  

Kvalar er nemleg ganske pratesjuke, og dei tek seg gjerne ein trall. Berre høyr sjølv: 

Knølkvalen i Antarktis syng: 

Vågekvalen også:

Kvalane brukar lyd til å finne mat og slå av ein prat 

Tannkvalar brukar lyd for å finne mat. Kvalen sender ut klikkelydar, og når lyden treff ein potensiell matbit, blir lyden reflektert tilbake som eit ekko.

Ut frå styrken på ekkoet skjøner kvalen kvar byttet er, og slik kan han «sjå» i det mørke djupet ved hjelp av lyd. 

Dei store bardekvalane, som blåkval og finnkval, kommuniserer med lågfrekvent lyd som kan bere mange tusen kilometer. Dette hjelper desse dyra til å finne kvarandre når dei er spreidde over verdshava.

Faktisk rekk lyden så langt at om ikkje kontinenta hadde vore i vegen, så kunne ein blåkval som ropar mot vest, etter ei stund høyrt seg sjølv igjen frå aust etter at lyden hadde gått rundt jordkloden!

(PS: Vi har to hovudgrupper kvalar. Den eine er bardekvalane, det inkluderer arter som knølkval, finnkval og sjølvaste blåkvalen. Den andre gruppa er tannkvalane, som spermkvalar og spekkhoggarar høyrer til.) 

Fire månadar med kvalprat, men ikkje lei (hevdar ho) 

Med mange timars opptak frå lyttebøyene, sette Linn seg ned for å lytte og analysere. Der blei ho sittande i vel fire månadar i strekk. 

–  Det var kjekt. Eg har ikkje gått lei, og gler meg til å gjere det igjen, når vi får inn nye opptak frå lyttebøya vi har ute no, smilar ho.

– Dei ulike kvalartane har så ulikt språk. Faktisk sjølv mellom ulike individ av same sorten, er det variert. Eg blei fascinert av å sjå kor komplekst språk desse dyra faktisk har, og at ein kan bruka lydane deira til å skilja mellom artane. 

Innsatsen gav resultat og ny kunnskap. Ho fann at forskjellige kvalartar har ulike favorittområde.

Ved Sør-Orknøyene var det mykje finnkval. Men ho identifiserte også knølkval, sørkaper og fanga opp lyd frå tannkvalar. 

Visste du at… knølkvalen har gjort «comeback» i Antarktis?

Fenomenet El Niño fekk kvalane til å utsetja heimreisa 

El Niño er eit periodisk vêrfenomen med uvanleg høg overflatetemperatur i havoverflata, som skjer i det sentrale og austlege Stillehavet nær ekvator.

Fenomenet påverkar vêret over store deler av kloden – og, fann Linn ut, fenomenet kan også ha påverka kvalane sin retur til Tropane. 

Linn hadde lydopptak frå 2016 og 2017. El Niño gjorde seg gjeldande i 2016, og det kunne Linn sjå etterverknadane av i opptaket frå påfølgjande år. 

– Eg fann ut at bardekvalane blei verande lenger på beite i 2017. Dei drog faktisk ein månad seinare enn kva dei gjorde i 2016, seier Linn. 

– Det blir spennande å sjå om dette er ein trend vi vil finna igjen i nye opptak seinare, seier Bjørn. 

– Vi veit jo at klimaendringane vil føra til varmare vatn og mindre is. Men vi veit ikkje korleis det vil påverka vandringsmønsteret eller livsstilen til kvalane. Så dette er eit interessant funn. 

Har ni-lytta til kvalar i fire månadar – no skal ho endeleg få treffe dei 

Sjølv om Linn har via fleire månadar til å lytta til kvalsong for å avdekka kvalars liv og lagnad, har ho faktisk ikkje møtt ein einaste ein. Til no. 

– Eg skal få vera med Bjørn på det årlege overvakingstoktet til HI på nyåret. Då skal eg ikkje berre lytta til kvalane, eg håpar også å både få sett og telt dei. 

Referanse 

Åsvestad Linn et. al. "Seasonal acoustic presence of marine mammals at the South Orkney Islands, Scotia Sea" R. Soc. open sci. 2024.